لیر یا چنگ ارجان (V)
لیر یا چنگ ارجان (V) موسیقی
2018-03-24 04:26:02
در لیر اجرا زیر مشاهده می شود:
– یک محفظه تشدید
– دو بازو در کنار محفظه تشدید که توسط یک میله چوبی به هم متصلند
– خرک
– سیمهای موازی با صفحه رویی محفظه تشدید که به میله چوبی بالایی متصلند.
بر اساس شکل محفظه تشدید که لز نوع جعبه (Box) یا کاسه مانند “Bowl” باشد لیرها به دو گروه تقسیم می شوند:
• ۳۲۱٫ ۲۱ Bowl
lyres. لیرهایی با محفظه تشدید کاسه ای
• ۳۲۱٫ ۲۲ Box lyres. لیرهایی با محفظه تشدید جعبه ای
لیرها بر اساس نحوه نواختن نیز تقسیم بندی می شوند:
با چکش (Hammers or beaters)
با انگشت (Bare hands and fingers)
با مضراب (Plectrum)
با آرشه (Bowing)
بنابراین لیرکاسه ای که با انگشت نواخته شود دارای کدینگ ۳۲۱٫ ۲۱-۵ است.
در لیر کاسه ای و جعبه ای مشاهده میکنیم که سطح فرضی که سیم مرتعش بر روی آن قرار دارد با سطح محفظه تشدید موازی است. در حالی که در چنگ چنین نیست و این دو سطح بر هم عمودند:
درباره منشا لیر
مایکل لوی (Michael Levy) متخصص ساز لیر به نقل از پرفسور ریچارد دامبریل (Prof. Richard Dumbrill) در کتاب
“Archaeomusicology of the Ancient Near East” منشا سازلیر را از ساز های کمان شکل دوره میانه سنگی می داند. (دوره میان سنگی یا مزولیتیک از ۱۰ تا ۸ هزار سال پیش از میلاد مسیح ادامه داشت و در آن، بشر اولیه به ساخت ابزار و کشف آتش نایل شده. اهلی نمودن تعدادی از حیوانات و استفاده از آتش و کشف خواص مواد و گیاهان اطراف، از مهمترین دستاورد های بشردر آن دوران بوده است.)
و اما چنگ ارجان
اگر مطالب قبل را از نظر گذرانده باشیم به راحتی و از شکل ساز مندرج در جام ارجان و این سازِ بازسازی شده، متوجه می شویم که برخلاف آنچه در فیلم مطرح گردید این ساز به دلیل وجود:
– یک محفظه تشدید
– دو بازو در کنار محفظه تشدید که توسط یک میله چوبی به هم متصلند
– وجود خرک
– توازی سیمها با صفحه رویی محفظه تشدید که به میله چوبی بالایی متصلند.
یک لیرِ جعبه ای است و نه یک چنگ. حال بگذریم که چگونه از روی تصویر مبهم منقوش در جام ارجان به چنین بازسازی رسیده اند. ای کاش موسیقی دانان و نوازندگان مطرح در سطح جامعه هنری قبل از اظهار نظر به جای بیان تصورات شخصی خود از موضوعی خاص در مورد آن کمی پژوهش (به معنای واقع کلمه) انجام می دادند تا حق مطلب به طور صحیح در سطح جامعه موسیقی ایران ادا شده و دیگران دچار اشتباه نشوند.
منابع مورد استفاده:
جام ارجان در روزنامه جام جم
مطالعه فرهنگ تجسمی و زیبایی شناختی جام ارجان
جایگاه تمبک در رده بندی سازها
درباره رده بندی زاکس- بوستل در ویکی پدیا
درباره تمدن عیلام
درباره تمدن عیلام
تکنوازی چنگ ارجان توسط رابعه زند در خبرگزاری ایسنا
سازشناسی و سازهای اقوام ایرانی
سیستم کدینگ سازها در رده بندی زاکس – بوستل
گذر و نظری بر هویت ایرانیان, آریایی, عیلامی یا ایرانی
Michael Levy – Composer for Lyre
Instruments and the Electronic Age